Surrealisme en experiment in de Belgische cinema 1927-1937.

Eind jaren twintig ontdekken Charles Dekeukeleire en Henri Storck hun medium. Later worden ze bekend als documentairemakers, maar hun beginjaren staan in het teken van het experiment en de zoektocht naar een ‘zuivere cinema’. Samen met de gelegenheidssurrealisten Henri d’Ursel en Ernst Moerman vormen ze de eerste avant-garde generatie in de Belgische film.

Zeven componisten schreven muziek voor deze unieke films: Joachim Brackx, Eric Sleichim, Jan Van Outryve, Annelies Van Parys (in residentie bij Muziektheater Transparant) en Mireille Capelle, Geert Callaert en Thomas Smetryns (in residentie bij HERMESensemble). De werken voor ensemble worden uitgevoerd door het HERMESensemble onder leiding van Koen Kessels. In het essay bij de dvd’s reconstrueert Xavier Canonne de wilde jaren 1927-1937.2)

DVD 1

Images d’Ostende(Henri Storck, 1929, 10’55)
Compositie van Joachim Brackx
Een film opgedeeld in visuele hoofdstukken: de haven, de ankers, de wind, de schuimende golven, de duinen, de Noordzee. Een reeks beelden die niets met anekdotiek of illustratie te maken hebben. Water, zand en golven worden zuiver filmische elementen.

Pour vos beaux yeux (Henri Storck, 1929, 6’31)
Compositie van Joachim Brack
‘Félix en ik namen het besluit een film te maken. Images d’Ostende had ik in 1929 eigenhandig gedraaid, maar voor de volgende film, Pour vos beaux yeux, zou hij het scenario schrijven’. In 8 minuten en 75 shots zien we hoe een jongeman in een park een glazen oog vindt, door zijn vondst geobsedeerd raakt en zich er vervolgens van wil ontdoen door het oog met de post te verzenden. Dit werk uit de surrealistische doos, met Henry Van Vyve in de hoofdrol (Labisse en diens zuster Ninette zijn slechts in het begin te zien), verscheen een jaar na Un chien andalou, met het doorgesneden oog.

Histoire du soldat inconnu (Henri Storck, 1932, 10’38)
Compositie van Annelies Van Parys
Een jaar lang onderzocht Storck de beeldjournaals van 1928, toen 60 landen een overeenkomst tekenden waarin oorlog buiten de wet gesteld werd. Hij confronteerde deze utopie vervolgens met de voortekenen van een nieuwe oorlog (we schrijven 1932): opbloei van het nationalisme, repressieve politie, ongebreideld kolonialisme, oorlogszuchtige leiders. Een agressieve montage confronteert deze mooie theorie op sarcastische wijze met beelden van de huichelachtige politiek van redevoeringen en parades, met metaforen als een in slowmotion instortende fabrieksschoorsteen of het opgedolven lijk van een ‘onbekende soldaat’.

Sur les bords de la caméra (Henri Storck, 1932, 10’47)
Compositie van Jan Van Outryve
Voor Sur les bords de la camera, vertrekt Storck, zoals hij dat eerder deed voor Histoire du soldat inconnu, van nieuwsbeelden uit 1928, die hij bewerkt, maar dit keer op een meer humanistische en burleske toon. Hij combineert beelden van grote massa’s, politierepressie, explosies, rellen en brand met beelden van turners, music-halls, modellen en zeeleeuwen, die het geheel alleen maar onrustwekkender maken.

Combat de boxe (Charles Dekeukeleire, 1927, 7’30)
Compositie van Eric Sleichim
Wanneer Charles Dekeukeleire Combat de boxe draait, is hij tweeëntwintig en gek van film. Hij schaart zich meteen achter degenen die de zuivere filmkunst aanhangen, zoals Germaine Dulac, Jean Epstein, Marcel L’Herbier of Louis Delluc. Hij bewondert Vertov en diens concept van het Kino-Glaz, de filmcamera als oog. Paul Werrie schreef het gedicht dat het uitgangspunt vormt voor deze film, die wordt opgebouwd met een heel ritmische montage van close-ups, dubbeldrukken, afwisselend positieve en negatieve beelden. Het geweld van het gevecht, de aanwezigheid van het publiek, de spanning tussen de menigte en de ring, werden samengebracht in een flitsende montage.

Visions de Lourdes (Charles Dekeukeleire, 1932, 17’54)
Compositie van Annelies Van Parys
Charles Dekeukeleire, zelf kritisch katholiek, maakte deze documentaire tijdens een pelgrimstocht van de Katholieke Arbeidersjeugd. Zijn film is een kritische bespiegeling, soms scherp, soms bewogen en vroom, over de plaats waar alle goedgelovigheid en het zuiverste geloof samenkomen. Stoeten pelgrims trekken langs gewiekste kwezels die kaarsen verkopen; het water ritselt als de rozenkransen die te koop liggen in de kraampjes. Beelden van zieken, in geduldige afwachting van het wonder, alterneren met beelden van giften aan de Heilige Maagd (honderden krukken hangen aan het plafond van de Heilige Grot, de vloer is bedekt met vreemde leren korsetten en houten benen, duizenden brieven liggen ter lezing uitgestald achter traliewerk).

DVD 2

Impatience (Charles Dekeukeleire, 1928, 36’20)
Compositie van Thomas Smetryns
De film bestaat, luidens een inleidende titelkaart, uit vier beeldenreeksen: de motorfiets, de vrouw, de bergen en abstracte blokken. Uitgaande van deze bouwstenen heeft Dekeukeleire zijn film geconstrueerd volgens zeer strikte parameters. Het ritme wordt aangegeven door een mathematische verdeling van de speeltijd in temporele segmenten waarin de vier elementen elkaar opvolgen in iedere mogelijke combinatie, zonder dat hier een melodische lijn of dramatische opbouw aan ten grondslag ligt.

Histoire de détective (Charles Dekeukeleire, 1929, 50’52)
Compositie van Geert Callaert
Verontrust over het gedrag van haar man die al te vaak afwezig is, huurt een vrouw een detective in om hem te volgen en verslag uit te brengen. Een klassieke basis voor een verhaal, zo lijkt het, vooral omdat Charles Dekeukeleire zijn film doorspekt met tussentitels die ons informeren over nieuwe wendingen. Maar dit raamwerk dient slechts om een verhaal op te bouwen, dat daarna des te doeltreffender kan worden afgebroken ten behoeve van de pure filmkunst. Want de detective gebruikt zijn lens als onderzoeksinstrument: zo gaat de camera een hoofdrol spelen en wordt haar subjectiviteit het hoofdthema. Titelpancartes van schilder Victor Servranckx.

La perle(Henri d’Ursel, 1929, 33’23)
Compositie van Mireille Capelle
Graaf Henri d’Ursel draaide zijn enige film La perle naar eigen zeggen ‘in de roes van onervarenheid’ onder het pseudoniem Henri d’Arche naar een scenario van de dichter Georges Hugnet. In een Parijs uit de serials van Feuillade is de held op zoek naar een parel die hij alsmaar weer verliest tijdens uiterst bevreemdende ontmoetingen: jonge hoteldievegges gehuld in collants à la Musidora, een knappe verloofde op een fiets, een slaapwandelaar in nachthemd op het dak of amoureuze wensdromen in het kreupelhout. Hugnet speelt zelf de wakende dromer, geobsedeerd door een steeds aanwezige erotiek.

Monsieur Fantômas (Ernst Moerman, 1937, 17’16)
Compositie van Geert Callaert
Ernst Moerman was een vurig liefhebber van het personage van Souvestre en Allain, Fantômas, die hij de bijnaam ‘de demoraliserende gentleman’ meegaf en tot emblematisch hoofdfiguur van zijn middellange film maakte. Dit surrealistische vuurwerk, gedraaid met gebrekkige middelen op een strand en in een oud klooster, is rechtstreeks verwant met de serials van Feuillade. Met zijn smoking en klakhoed doorkruist de Meester van de Misdaad (vertolkt door de vader van de toekomstige Franse zanger Johnny Hallyday) de hele wereld in zijn zoektocht naar de knappe Elvira. Onderweg pleegt hij misdrijven en aanslagen op de goede zeden. Ingrediënten zijn de radeloze verliefdheid, het labyrint der dromen, een ziedend antiklerikalisme en een oproep tot subversiviteit en avontuur in ‘een wereld waar niets onmogelijk is en waar het mirakel de kortste weg vormt van de onzekerheid naar het mysterie’ (E. Moerman).

Bestellen

U kunt ze op de volgende manier bestellen, direct op het kantoor 19 €, Ofwel U stort het exacte bedrag

29 € (19 € + 10 € portokosten (België)

35 € (19 € + 16 € portokosten (Europa)

u vermeldt uw adres en de gewenste DVD. Na ontvangst van uw betaling, sturen we u de DVD per post (binnen de twee weken)

Fonds Henri Storck

Kustlaan 19F
1000 Brussel
IBAN BE28 2100 6792 5920
BIC: GEBABEBB

Technische details

DVD 1 64′